نوروز سرگاه بهارپیشواز بهار

افغانستان امروز در تاریخ کهن به نام «هنیره»، «اییران وییجه» و «خراسان» یاد می­شده است. این کشور

در دو سده­ی اخیر به نام افغانستان مشهور شده است. افغانستان وارث فرهنگ اصیل و تاریخ پر افتخار ایران کهن و خراسان است و بدون آن کالبد بدون روح خواهد بود. مردم شریف افغانستان علی رغم اراده­های سیاسی فرامرزی و استعماری، فرهنگ اصیل خود را حفظ کرده و در بسیاری از موارد خردمندانه آن را با مظاهر جدید دینی خود هماهنگ ساخته­اند. قدیمی ترین فرهنگ­های مردمی و ملی این سرزمین در قالب فرهنگ ملی و خرده فرهنگ­های محلی محفوظ مانده است. افغانستان زادگاه ادیان تاریخی «مهر پرستی»، «میترایی»، «ودایی»، «زردشتی» و… بوده است که بسیاری از مظاهر فرهنگی ادیان گذشته­ی مهرپرستی، ودایی، زردشتی، بودایی و… در فرهنگ رفتاری این مردم موجود است.

افغانستان زادگاه کهن ترین میراث مکتوب بشری است. «ریگ بید» یا ریگ ودا، در سرچشمه­ی رود سَرَسوَتی (به تعبیر ریگ بید) یا رود هَرَخوَتی (به تعبیر اوستا) یعنی در منطقه­ی «بهسود» افغانستان کنونی سروده شده است. این کتاب مهم ترین منبع زبان شناختی مردم شریف افغانستان است که بسیاری از مظاهر فرهنگی این آیین در میان مردم بومی و محلی یعنی «هزاره­های» افغانستان موجود است. کتاب دینی زردشت، «اوستا» نیز در کناره­ی «رود دایتی» که از «بند امیر بامیان» سرچشمه می­گیرد سروده شده است. مردم بومی و محلی زادگاه این دو میراث فاخر زبان دری بیشترین ویژگی­های زبانی این دو کتاب را حفظ کرده­اند. اصیل ترین لهجه­ی زبان پارسی در گفتار مردم محلی و زادگاه این دو کتاب موجود است. دانشمند ارجمند استاد نجیب مایل هروی به نکته در کیهان فرهنگی پرداخته است.

پس از استقبال مشتاقانه­ی مردم خراسان از فرهنگ متعالی اسلام، بسیاری از مظاهر تمدنی و فرهنگی این مرز و بوم رنگ دینی به خود گرفت و همان مظاهر فرهنگی با آیین جدید سازگار شد. یکی از توانمندی­های شگرف مردم فرهیخته­ی خراسان، به روز رسانی فرهنگی است. بر پایه­ی آن که مردم شریف خراسان و حاکمان فرهیخته­ی آن، در زمان حاکمیت مولا علی (ع) مشتاقانه اسلام را پذیرفتند و مولا حکومت خراسان را به خاندان غوری (شَنسَب و ماهویَ بَراز) تفویض کرد و اقتدار سیاسی این مردم را ارتقا بخشید؛ این مردم عاشقانه محبت مولا (ع) را در دل­شان مهمان کرده­اند. فرهیختگی مردم خراسان و شایسته سالاری حکومت مولا علی (ع)  در هم آمیخت و شالوده فرهنگ این مردم را با عشق علی (ع) سرشت. این مردم به عشق علی، بندهای زیبا و طبیعی بامیان را به نام مولا سکه زدند و «بند امیر»، «بند قنبر» «بند پنیر» و… نام گذاری کرده­اند. افسانه­های پیشین را به نام مولا برگردانده و قهرمان آن را مولا علی(ع)  دانسته­اند. عشق علی (ع) در دل مردم خراسان آن روز و افغانستان امروز بسیار گسترده و ژرف است. نوروز نیز با نام مولا (ع) گره خورده است. بر پایه­ی برخی گزارش­های تاریخی، روز عید غدیر خم، برابر با نوروز بوده است، بنا بر این در روز مراسم ویژه­ای متناسب با آن برگزار می­شود.

مراسم نوروز در افغانستان رنگ و بوی دینی به خود گرفته و تنها یک مراسم ملی نیست. مردم افغانستان از همه­ی اقوام و ملیت­ها به نوروز به دیده­ی احترام می­نگرند و نوروز از مظاهر وحدت ملی به شمار می­آید. در نوروز مردم افغانستان آیین­های خاصی   برگزار می­کنند. در این نوشتار مختصری از آن را می­نگاریم، باشد که در معرفی و پایداری این سنت دیرینه و همگامی طبیعت و انسان گامی کوچک برداشته باشیم.

مردم از مدت­ها پیش،  به استقبال نوروز می­روند و لباس نو، وسایل نو و… تهیه می­کنند و آمدن نوروز را انتظار می­کشند. 

منشأ تاریخی جشن نوروز

نوروز، یادگار کهن فرمان­ روایان و مردم ایران باستان و خراسان است که شاهان پیشدادی بامیان و کیانیان بلخ پایه­گذار آن بوده است. نام نوروز با نام «یمه» یا «جمه» و یا «جمشید» گره خورده است.  عمر خیام در «نوروز نامه» شاهان پیشدادی و کیانی بلخ چون کیومرث و هوشنگ و جمشید و فریدون و گشتاسب را به ترتیب از نخستین بانیان و برگزار کنندگان جشن نوروز و جشن مهرگان و جشن سده نام برده است.[1]

ابو عثمان جاحظ/225ق/ به نقل از کسروی[2] جمشید (ملقب به کیومرث) را نخستین بانی نوروز دانسته و نوشته است: «نخستین بانی نوروز «کیا خسرو بن ابرویز جهان» ابن ارفخشد ابن سام ابن نوح است. روزی که او پادشاه جهان شد و ممالک «ایرانشهر» یعنی سرزمین بابل را آباد نمود، آن روز را جشن گرفت و پس از او افریدون وقتی که بر ضحاک غلبه کرده و او را در سرزمین غربی([3]) اسیر کرده و به کوه دنباوند زندانی نمود، آن روز را مهرگان نامید. پس نوروز از جمشید است و مهرگان از افریدون است و تاریخ نوروز دو هزار و پنجصد سال از مهرگان پیشتر است. «جَمه» (جمشید) روزهای ماه فروردین را شش بخش نمود. پنج روز نخست را برای بزرگان و نجبای مملکت نوروز قرار داد و از ششم تا دهم، نوروزِ شخص پادشاه بود تا با مردم دیدار کرده و به آنان بخشش کند. از یازدهم تا پانزدهم برای خدمتکاران شاه و از شانزدهم
ت