هزاره‌های ایران (7)چ
(استان مازندران «قائم‌شهر، ساری، آمل، جویبار، بابل» و تهران)
………
هزاره‌های ایران یا خاوری در شمال ایران در استان مازندران در شهرهای ساری، قائم‌شهر، آمل، جویبار، بابل و… زندگی می‌کنند. اینان بیشتر از صد سال می‌شود که در این شهرها باشنده‌اند. بخشی از این هزاره‌ها بومی‌اند. از گذشته‌های دور در شمال ایران ساکن بوده‌اند. این بومیان هزاره بستری برای ورود و ماندگاری هزاره‌های جدید شده‌اند؛ اما در حدود سال ۱۲۷۵ خورشیدی، بیست‌ودو خانواده از خاوری‌ها، از خراسان به قائم‌شهر (علی‌آباد آن زمان) مهاجرت کردند. آن‌ها در محلة خاوری قائم‌شهر ساکن شدند. آنان برای انسجام‌شان سازمان‌های اجتماعی ایجاد کردند و مسجد ساختند. تکیة خاوری‌های ساری که در سال ۱۲۹۱ خورشیدی با نام قاسم بن حسن تأسیس شده است و در مقابل ملا مجدالدین قرار دارد، یکی از این مساجد است که باعث انسجام و ماندگاری این مردم شده است. همین‌طور تکیة شهدای بربری محلة قائم‌شهر، جنب امام‌زاده حمزه و تکیة خاوری‌های آمل (تکیه و مسجد امام سجاد و مسجد امیر (ع) که در خاورمحله قرار دارد، نشان از حضور هزاره‌های خاوری در این مناطق دارند. هزاره‌های خاوری مازندران در ورزش شناخته شده‌اند. آنان بیشتر تحصیل کرده‌اند و به مشاغل دولتی و خصوصی مشغولند.
در تهران هزاره‌های خاوری در اطراف امام‌زاده حمزه ساکن‌اند. آنان در سال ۱۲۹۱ خورشیدی تکیة امام‌ حسین و در همین سال‌ها، تکیة سرتخت بربری‌ها در محلة سرتخت تهران را تأسیس کردند. اینان از باشندگان قدیم شهر تهران‌اند. نان بربری و مسجد بربری در تهران، یادگار کهن این مردم‌اند.
هزاره‌های خاوری در زمان قاجار یکی از بزرگ‌ترین ایلات شرق ایران به شمار می‌آمدند. بعد از درگذشت ناصرالدین شاه، ملا سعادت خاوری (بربری) بر جنازة ایشان نماز می‌گذارد که نشان از حضور آنان در تهران دارد. حضور محمد یوسف خان (صولت‌السلطنة هزاره) در مجلس ملی ایران به عنوان نمایندة مردم مشهد و اطراف و بودن ایشان در کنار مدرس اعتبار و کهن‌بودگی این مردم را نشان می‌دهد. حضور ایل هزارة خاوری در رژه‌های سالانة اقوام در اوایل حکومت پهلوی اول، نشان می‌دهد که آنان در تهران از گذشته‌های دور ساکن بوده‌اند.
منبع: گروه تلگرامی خاوری‌ها:
کانال فرهنگ خاوری‌ها: http://t.me/khavareha
خاوری، محمدتقی، مردم هزاره و خراسان بزرگ، تهران: عرفان، 1382.